Trudno dokładnie oszacować czas, kiedy na naszym terenie zapoczątkowano działania związane ze szkolnictwem. Najwcześniejsza informacja na ten temat pojawiła się w roku 1865, kiedy to ukaz carski znosił w Królestwie Polskim dawny podział administracyjny i wprowadził podział na gminy wiejskie. W siedzibach gmin i w większych miejscowościach otwarto nowe szkoły rządowe z rosyjskim językiem wykładowym. Taka szkoła rządowo – elementarna powstała także w Dębem Wielkim w latach 1880–1900. Uczono w niej czytania, pisania, kaligrafii, głównych działań arytmetycznych oraz początków katechizmu. Nauczanie przez jednego pedagoga odbywało się w klasach łączonych.
W 1905r. szkoła zaznaczyła swą obecność historyczną popierając strajk szkolny, który objął wówczas Królestwo Polskie. Domagano się języka polskiego jako wykładowego, demokratyzacji szkolnictwa a nawet powszechnego, bezpłatnego nauczania oraz zniesienia systemu policyjnego w szkołach.
W 1906r. działało w Dębem Koło Polskiej Macierzy Szkolnej, w którym aktywnie pracowały p. Edwarda Kurkowska i p. Zofia Tabiszewska. Z chwilą odzyskania niepodległości w 1918r. w Polsce wprowadzono obowiązek szkolny. Od września 1919r. w szkole w Dębem zaczęła pracować p. Józefa Fijałkowska. Początkowo była zaskoczona niewielką liczbą dzieci uczęszczających do szkoły, ale później tłumaczyła, że rodzice bali się kosztów utrzymania szkoły i nauczyciela. Korzystali z usług tzw. „szkolnika”, który w zamian za wyżywienie uczył dzieci początków pisania, czytania i arytmetyki.
Po roku pracy p. Fijałkowskiej rodzice przekonali się do szkoły. W owym czasie placówka liczyła 120. dzieci. Pani Fijałkowska pracowała z wielkim zapałem i poświęceniem na rzecz szkoły także jako wieloletnia jej kierowniczka.
W 1921r. szkoła została wyposażona w nowe ławki i niezbędne pomoce naukowe. Uczęszczało do niej coraz więcej dzieci a i młodzież dokształcała się na kursach wieczorowych.
W roku szkolnym 1931/1932 w szkole uczyło się 301. uczniów w siedmiu oddziałach, funkcjonowały m.in. samorząd szkolny i sklepik uczniowski.
3 maja 1932r. odbyło się uroczyste poświęcenie sztandaru szkolnego z wizerunkiem św. Stanisława Kostki - patrona szkoły.
29 sierpnia 1935r. kierowanie szkołą objął p. Ignacy Osuch, a oprócz niego pracowało w niej pięciu innych nauczycieli. Religii uczył proboszcz tutejszej parafii ks. Karol Zdebski. Ówcześnie 364. dzieci uczyło się w ośmiu oddziałach w sześciu izbach szkolnych. Szkoła posiadała przy kościele własny plac z budynkiem, w którym mieściły się dwie izby szkolne. Cztery pozostałe wynajęto w budynku naprzeciw stacji kolejowej Dębe Wielkie. Oba budynki były stare i zniszczone, więc wymagały remontu a poza tym były zbyt ciasne jak na taką liczbę dzieci. Jesienią 1935r. rozpoczęły się starania o budowę szkoły w Dębem Wielkim. Inicjatywa ta mimo poparcia rodziców napotkała na wiele trudności.
W roku 1939 nauka w szkole rozpoczęła się dopiero 13 listopada z powodu wybuchu II wojny światowej. W czasie bombardowania spaliła się znaczna część budynków mieszkalnych, jednak budynki szkolne ocalały, niestety nie obyło się bez zniszczeń i kradzieży. Do szkoły zgłosiło się 227. dzieci, około 170. pozostało poza szkołą. Zakazano używać podręczników, skasowano naukę historii i geografii oraz literatury polskiej. Rozpoczął się proces tępienia polskości. Represje dotknęły także nauczycieli, zakazano organizowania zebrań nauczycielskich. Dla dzieci wysiedlonych organizowano w szkole dożywianie z funduszy Polskiego Czerwonego Krzyża. Dzieci chętnie przychodziły do szkoły, także po południu na dodatkowe zajęcia. Zdarzały się też wizyty żandarmów niemieckich zainteresowanych tym, co dzieci robią w szkole po zajęciach. Podczas okupacji w powiecie rozpoczęto tajne nauczanie. Założycielami tajnego gimnazjum w Dębem Wielkim były p. Józefa Chodkowska
i p. Maria Bielawina.
12 września 1944r. rozpoczął się pierwszy rok szkolny w „wolnej Polsce”. Pomimo zniszczeń budynku szkoły nauczyciele i uczniowie z radością powrócili do nauki. Można było już nauczać wszystkich przedmiotów i bez obawy śpiewać pieśni patriotyczne. Jak wspomina p. Fijałkowska „… dzieci geografię kraju poznawały wraz z postępami wojsk”.
W maju 1945r. została aresztowana p. Maria Bielawina pod zarzutem współpracy z AK. Dziewięć miesięcy spędziła w aresztach, a po urlopie zdrowotnym powróciła do pracy
w szkole.
W pierwszych dniach września 1946r. szkoła otrzymała do użytku barak zlokalizowany niedaleko obecnego Ośrodka Zdrowia. Barak ten był w złym stanie. W końcu maja 1947r. na zebraniu rodzicielskim powołano Komitet Budowy, który czynił starania w Gminie i Starostwie, a kierownictwo zabiegało w Inspektoracie Szkolnym o kredyt na budowę, aby z początkiem roku szkolnego 1947/1948 rozpocząć naukę w czterech izbach i przenieść szkołę z budynku w okolicach stacji kolejowej.
Lata pięćdziesiąte upłynęły na poprawie dyscypliny, frekwencji i czytelnictwa. Aby rozbudzić ambicje i chęci do nauki postanowiono nawiązać mocniejszy kontakt z rodzicami. Uaktywniono trójki klasowe, stworzono kolektywy klasowe. W roku szkolnym 1958/1959 było 445. uczniów uczących się w siedmiu oddziałach. Kierownikiem został po p. Ignacym Osuchu, p. Stanisław Siuda. Od 1961r. szkoła pracowała na dwie zmiany.
13 kwietnia 1961r. wmurowano w fundament Szkoły Pomnika akt erekcyjny dla uczczenia Tysiąclecia Państwa Polskiego. Obiekt budowano ze zbiórek społeczeństwa powiatu mińsko – mazowieckiego w ramach Społecznego Funduszu Budowy Szkół. Rodzice i uczniowie klas starszych pomagali przy budowie szkoły, więc prace przebiegały sprawnie. Szkoła została oddana do użytku w grudniu 1962r. Przyjęła imię Feliksa Dzierżyńskiego.
Od roku szkolnego 1966/1967 Szkoła Podstawowa w Dębem Wielkim była szkołą 8-klasową. W latach 60-tych i 70-tych była wiodącą szkołą podstawową w powiecie mińsko-mazowieckim dofinansowywaną przez Wydział Oświaty i Kultury. Baza materialna szkoły była dobra, klasopracownie wyposażono w niezbędne pomoce.
Z dniem 1 września 1973r. Szkoła Podstawowa w Dębem Wielkim decyzją władz partyjnych i państwowych została powołana na Szkołę Gminną jako jedna z dwunastu szkół w kraju, a w 1977 roku, wbrew woli społeczeństwa nadano jej imię Feliksa Dzierżyńskiego.
W dniu 10 listopada 1990r. Szkoła Podstawowa w Dębem Wielkim przyjęła imię Wołyńskiej Brygady Kawalerii.
Dlaczego właśnie imię Wołyńskiej Brygady Kawalerii? - odpowiedź na to pytanie znajdziemy w referacie okolicznościowym Dyrektor szkoły – pani Marianny Drużbalskiej, odczytanym podczas uroczystości nadania szkole imienia. Dyrektor uzasadniła wybór patrona. Oto fragment z jej wystąpienia:
„Bohaterstwo, odwaga, zwycięskie boje Wołyńskiej Brygady Kawalerii we wrześniu 1939r. rozjaśniły mroczne, pełne rozpaczy dni początku 5 – letniego koszmaru niemieckiej niewoli. 1 września 1939 r. Wołyńska Brygada Kawalerii pod dowództwem płk. Juliana Filipowicza odniosła zwycięstwo pod Mokrą odpierając aż 4. natarcia niemieckiej 4. Dywizji Pancernej (bój pod Mokrą zwany jest często Polskimi Termopilami). 2. września Wołyńska Brygada Kawalerii powstrzymała nieprzyjaciela pod Ostrowcami, z 3 na 4 września w Kamieńsku. W pierwszych trzech dniach wojny na kawalerzystach Wołyńskiej Brygady Kawalerii spoczywał główny ciężar opóźniania natarcia niemieckiego 16. Korpusu Pancernego maszerującego na Warszawę. 8 września Brygada skutecznie osłaniała odwrót Armii „Łódź”, walcząc pod Cyrusową Wolą. Od 12 września Wołyńska Brygada Kawalerii weszła w skład grupy kawalerii gen. Andersa. Następnego dnia brała udział w walkach w rejonie Dębego Wielkiego, Rysia, Cyganki, Chrośli i Choszczówki. W czasie tych walk Brygada nie miała już piechoty ani broni pancernej. Dołączył do niej oddział piechoty kapitana Hankiewicza w składzie: 103. Batalion Strzelców kapitana Góralczyka i 3. Batalion 205. Pułku Piechoty z Wilna kpt Żmudzińskiego. Po zaciętych walkach w nocy 14 września Wołyńska Brygada Kawalerii oderwała się od nieprzyjaciela.
Część 12. i 21. Pułku Ułanów przedarła się do Warszawy, gdzie walczyła aż do kapitulacji. Po klęsce wrześniowej żołnierze Wołyńskiej Brygady Kawalerii byli zawsze tam, gdzie istniały ślady walki z okupantem, konspiracja, Powstanie Warszawskie, kampania włoska, front wschodu, walki o Wał Pomorski.
Losy ułanów Wołyńskiej Brygady Kawalerii były podobne do losów innych żołnierzy polskich. Część dostała się do obozów jenieckich niemieckich i rosyjskich. Niektórzy zginęli w Katyniu, po innych ślad zaginął, inni spoczywają na cmentarzach. Nasza szkoła przybierając imię Wołyńskiej Brygady Kawalerii pragnie uchronić od zapomnienia zasługi wniesione przez Ułanów w obronie niepodległości naszego rejonu, naszej Ojczyzny. Pragniemy, aby hasło „Honor i Ojczyzna” nadal był drogowskazem dla nas w wychowaniu kolejnych pokoleń młodzieży, a dla dzieci źródłem ideałów, do których będą zmierzać”.
Na sukcesy w pracy nauczycielskiej duży wpływ miała kadra pedagogiczna i jej stabilność. W jej skład wchodzili m.in.: p. Maria Bielawina, p. Józefa Fiałkowska, państwo Osuchowie, p. Zofia Bąk, p. Alina Bednarczyk, p. Hanna Biernacka, p. Marian Bujalski, p. Józefa Chodkowska, p. Teresa Chróścicka, p. Janina Drużbalska, p. Marianna Drużbalska, p. Helena Fidzińska, p. Emilia Gańko, p. Teresa Gańko, p. Halina Ignaciuk, p. Polikarp Ignaciuk, p. Helena Jankowska, p. Anna Jelińska, p. Marianna Karczmarczyk, p. Maria Kostecka, p. Elżbieta Malesa, p. Elżbieta Katarzyna Marczewska, p. Jerzy Mierzejewski, p. Anna Pałdyna, p. Janina Polkowska, p. Halina Rawińska-Rogala, p. Krystyna Rawska, p. Alina Ręczajska, p. Wacław Ręczajski, p. Stanisława Siwik, p. Jan Śledziewski, p. Andrzej Śledziewski, p. Józef Tkaczyk, p. Halina Wiaderek, p. Janina Zawadzka.
Od 1919 do 2019 roku szkołą kierowało 9 dyrektorów: p. Józefa Fiałkowska (1919-1935), p. Ignacy Osuch (1935-1957), p. Stanisław Siuda (1958-1960), p. Ryszard Polkowski (1960-1963), p. Wacław Ręczajski (1963-1972), p. Jan Śledziewski (1972-1984), p. Alina Ręczajska (1984-1989), p. Marianna Drużbalska (1989-2009)i p. Krzysztof Rek (2009- 2019). W roku 2020 dyrektorem szkoły została p. Eleni Filipiuk-Adamos (pelni obowiazki do chili obecnej).
6 listopada 2010 roku szkoła obchodziła 20. rocznicę nadania imienia i wręczenia sztandaru. W uroczystościach udział wzięli m.in. Starosta Powiatu Mińskiego p. Antonii Jan Tarczyński, władze samorządowe na czele z wójt Gminy Dębe Wielkie p. Hanną Zofią Wodnicką, Ks. Proboszcz Jerzy Mackiewicz, Prezes Mińskiego Związku Związku Nauczycielstwa Polskiego p. Stanisław Mejszutowicz, emerytowani dyrektorzy szkoły: p. Jan Śledziewski, p. Alina Ręczajska, p. Marianna Drużbalska, byli nauczyciele, a także Przewodniczący Powiatowej Rady ds. Kombatantów p. Michał Wasilewski, z którego rąk szkoła otrzymała Dyplom uznania "za tworzenie i ochronę miejsc pamięci narodowej poświęconych bohaterom Narodu Polskiego poległym i pomordowanym w walce o wolną i niepodległą Ojczyznę". Nie zabrakło samych kombatantów i przede wszystkim młodzieży. Sobotnie uroczystości rozpoczęła Msza Święta w kościele parafialnym pw. Św. Ap. Piotra i Pawła w Dębem Wielkim. Następnie uczniowie i zaproszeni goście wzięli udział w części oficjalnej, podczas której, m.in. wyemitowano materiał filmowy, dotyczący wspomnień osób zaangażownaych w prace nad nadaniem imienia szkole. Następnie uczestnicy wysłuchali akademii upamiętniającej wydarzenia sprzed 71. lat, czyli Bitwę pod Dębem Wielkim z udziałem Wołyńskiej Brygady Kawalerii. Wszyscy uczestnicy odśpiewali, specjalnie na tę okazję stworzoną pieśń opisującą codzienne życie szkoły i dbałość o jej patrona, a na koniec wśród fajerwerków wjechał do sali urodzinowy tort, na którym odzwierciedlono podobiznę sztandaru szkolnego. Po akademii goście zwiedzili Izbę Pamięci Wołyńskiej Brygady Kawalerii oraz zapoznali się z kronikami szkoły. Otwarto również stałą ekspozycję "Ocalić od zapomnienia", która dotyczy wszystkich tych, którzy zasłużyli się na gruncie dębskiej oświaty. Równolegle, w tym samym czasie na korytarzu szkolnym odbywała się wystawa zorganizowana przez Mazowieckie Stowarzyszenie Historyczne "Exploratorzy.pl". Uczestnicy nie tylko mogli obejrzeć, ale także dotknąć kilkadziesiąt karabinów, pistoletów, szabli, hełmów czy odznaczeń z okresu II Wojny Światowej. Nie zabrakło też pamiątek historycznych związanych z żołnierzami walczącymi w rejonie Dębego Wielkiego. Okazało się, że nie tylko dzieci, ale i dorośli chcieli chociaż przez chwilę potrzymać osławiony karabin Mauser, aby poczuć ducha tamtych krwawych dni i bohaterstwo Żołnierzy Wołyńskiej Brygady Kawalerii.
Specjalnie na ten jubileusz powstał hymn 20-lecia nadania szkole imienia i wręczenia sztandaru autorstwa p. Ewy Woźnicy (tekst) i p. Krzysztofa Reka (muzyka).
1.Hej uczniu, gdy rano przekroczysz próg szkoły,
By życie poznawać i wiedzy mieć moc.
Bądź zawsze pogodny, szczęśliwy, wesoły,
Każdemu pomocną w potrzebie daj dłoń.
Ref.: Nasza szkoła radosna, nasza szkoła wesoła
Tutaj dużym i małym bardzo dobrze jest.
Dla nas ważna nauka, dla nas ważna zabawa
Dać historii szacunek każde dziecko chce.
2.My wiemy, że przeszłość i jutro się liczy
Prowadzi nas piękna i jasna zasada.
Żyć dobrze, pokochać Ojczyzną i Boga
Jak Kawalerii Wołyńska Brygada.
Ref.: Nasza szkoła…
3.Idziemy odważnie pod barwy sztandarem
W dorosłość i przyszłość dwadzieścia już lat.
I czyny ułanów walecznych sławimy,
Że tutaj ginęli niech cały wie świat.
Ref.: Nasza szkoła…
4.O dzielnych żołnierzach wciąż każdy pamięta
I wszyscy z powagą oddajmy im cześć,
Bo pamięć zostanie na co dzień, od święta,
A w sercach na długo zagości ta pieśń.
Ref.: Nasza szkoła…
 Jubileuszowy tort |
 Hasło uroczystości |
W 2015 roku mija 25 lat od nadania szkole imienia i wręczenia sztandaru Wołyńskiej Brygady Kawalerii, dlatego też pragnąc uczcić tę rocznicę, w dniu 14 listopada obchodziliśmy jubileusz, który rozpoczęliśmy od uroczystej mszy świętej, po której udaliśmy się do hali sportowej na dalszą część obchodów. Tego dnia swoją obecnością zaszczyciły nas poczty sztandarowe zaprzyjaźnionych szkół i Ochotniczej Straży Pożarnej w Dębem Wielkim, a także byli dyrektorzy i nauczyciele, ksiądz prałat Tadeusz Armijak, który w latach 90-tych pełnił funkcję proboszcza parafii, ks. Sławomir Brajczewski były wikariusz parafii, Wójt Gminy Dębe Wielkie pan Krzysztof Kalinowski, radni Gminy Dębe Wielkie na czele z p. Mirosławem Siwikiem Przewodniczącym Rady Gminy Dębe Wielkie, radni powiatu mińskiego na czele z przewodniczącym Rady Powiatu p. Ireneuszem Piaseckim, płk. Wiesław Chrzanowski Komendant Mazowieckiego Oddziału Żandarmerii Wojskowej, mjr Paweł Majchrzyk z Centrum Szkolenia Żandarmerii Wojskowej w Mińsku Mazowieckim, kpt. Zbigniew Dobrzyński z Oddziału Specjalnego Żandarmerii Wojskowej w Mińsku Mazowieckim, płk. rezerwy dr Mirosław Bieda ze Stowarzyszenia „Żandarm”, p. Tomasz Górny Przewodniczący Powiatowej Rady ds. Kombatantów, p. Józef Jedynak Prezes Oddziału Związku Inwalidów Wojennych RP w Mińsku Mazowieckim, p. Andrzej Koryciński sekretarz Związku Inwalidów Wojennych RP w Mińsku Mazowieckim, p. Stanisław Mejszutowicz prezes Związku Nauczycielstwa Polskiego, reprezentanci Ochotniczej Straży Pożarnej uczniowie, rodzice i absolwenci szkoły. Słowa uznania w odczytanym liście skierowała do nas p. Dorota Sokołowska Mazowiecki Kurator Oświaty. Wszyscy z sentymentem wspominali minione lata i zwracali uwagę na to, jak zmieniła się szkoła przez ostatnie 25 lat. Po przemówieniach nadszedł czas na podziękowania przyjaciołom placówki. Otrzymali oni statuetki jako wyraz naszej wdzięczności za ciepłe słowa, życzliwą aprobatę dla naszych działań, co jest dla nas inspiracją i bodźcem do tego, aby starać się jak najlepiej wykonywać swoją pracę. My również otrzymaliśmy z rąk "Komisji ds. Upamiętniania Tradycji Kombatanckich" "Dyplom uznania w podzięce za czynioną z pobudek patriotycznych chwalebną działalność społeczną w dziedzinie utrwalania i upowszechniania historycznych dokonań polskiego oręża w dziejach naszej ojczyzny, w tym wielkopomnych czynów piastowskich wojów i królewskiego rycerstwa. Ofiary i męstwa bojowników narodowych postań, bohaterstwa polskiego żołnierza, walczącego na wszystkich frontach II wojny światowej, samopoświęcenia uczestników walk z niemiecko-hitlerowskim okupantem w szeregach zbrojnego podziemia, a także za działalność w zakresie pogłebiania międzypokoleniowego solidaryzmu i pojednania kombatantów i ofiar wojny". Podczas uroczystości zainaugorwaliśmy również stałą wystawę absolwentów ostatniego ćwierćwiecza usytuowaną na dolnym korytarzu.
Po części oficjalnej nadszedł czas na występ artystyczny. Uczniowie piosenką, wierszami i krótkimi scenkami przedstawili „życie szkoły” widziane oczami ucznia i nauczyciela. Całość uroczystości uświetnił piękny, pyszny tort, który został ufundowany przez Stowarzyszenie „Szkoła z Uśmiechem”. Wszyscy goście mogli także obejrzeć kroniki szkolne, Izbę Pamięci Wołyńskiej Brygady Kawalerii oraz prace uczniów.
Całości jubileuszu przyświecały słowa Świętego Jana Pawła II: "To co otrzymałem w latach szkolnych, do dzisiaj owocuje w moim życiu...".
List Mazowieckiego Kuratora Oświaty
List Prezesa Związku Nauczycielstwa Polskiego
List Komendanta Mazowieckiego Oddziału Żandarmerii Wojskowej
List Komendanta Centrum Szkolenia Żandarmerii Wojskowej w Mińsku Mazowieckim
Od roku szkolny 2015/2016) Szkoła Podstawowa wchodzi w skład Zespołu Szkół w Dębem Wielkim. Uczęszcza do niej 372. uczniów i 70. wychowanków oddziałów przedszkolnych. Pracuje w niej 41 nauczycieli: p. Emilia Alaba, p. Renata Bąk, p. Anna Boczkowska, p. Marzena Borcuch, p. Elżbieta Chodkowska, p. Anna Czarnocka, p. Elżbieta Flig, p. Maria Gajowniczek, p. Joanna Gańko, p. Paulina Goebel, p. Aldona Gorczyca, p. Marzanna Góralska, p. Ewelina Grzechnik, p. Magdalena Izdebska, p. Izabela Jost, p. Marek Kamiński, p. Patrycja Kieliszczyk, p. Ewa Kisielewska, p. Aneta Kośmider, p. Maciej Kośmider, p. Mariusz Kujawski, p. Justyna Kulma – Mazurek, p. Barbara Laskowska, p. Elżbieta Lesińska – Marciniak, p. Alina Majszyk, p. Agnieszka Miros – Kot, p. Agata Prokopiuk, p. Krzysztof Przyłęcki, p. Hanna Puła, ks. Zbigniew Rajski, p. Krzysztof Rek, p. Anna Skorupa, p. Iwona Słodownik, p. Elżbieta Szafrankiewicz, p. Wioleta Szczęsna, p. Anna Tatur, p. Elżbieta Tomczuk, p. Julita Winiarek - Cyran, p. Agnieszka Wojda, p. Grzegorz Wojda, p. Ewa Woźnica, p. Anna Zawadzka.
Tablica upamiętniająca absolwentów
Szkoła